Do kursuczyli słowniczek
(słowniki terminów fotograficznych można znaleźć także w innych miejscach Internetu.
Klikając
na rysunki przy opisach, możemy obejrzeć ich powiększenie).
Żeby pstrykać, trzeba mieć aparat, film i wystarczy wiedzieć gdzie nacisnąć. Niestety, żeby robić zdjęcia trzeba wiedzę mieć nieco większą. Znajdziemy ją w książkach. Ale tak na szybko, postaram się kilka spraw wyjaśnić poniżej:
AF - Auto-Focus - automatyczne ustawianie ostrości. Funkcja dla leniwych, którzy uważają, że nie potrafią kręcić pierścieniem ostrości obiektywu. W praktyce przydaje się w fotografii reportażowej, przyrodniczej i czasami w trudnych warunkach oświetleniowych ale nie zawsze automat ustawia ostrość tam, gdzie MY chcemy...
Bokeh - opisowe określenie wyglądu obiektów znajdujących się poza płaszczyzną ostrości. Więcej w krótkim wykładzie Staszka B.A. Stawowego -> tutaj.
Braketing - wykonanie kilku zdjęć (najczęściej trzech) z naświetleniem dokładnie w/g wskazań światłomierza, prześwietleniem i niedoświetleniem o zadaną wielkość. Działanie używane wtedy, gdy nie jesteśmy pewni optymalności wskazań światłomierza.
Ciemnia - zamknięte pomieszczenie, światłoszczelne, pozbawione światła lub oświetlone specjalnym oświetleniem wskazanym dla danego procesu fotochemicznego i materiałów światłoczułych nie uczulonych na zastosowany zakres promieniowania świetlnego. Ciemnia fotograficzna jest zasadniczym laboratorium obróbki materiałów światłoczułych. W warunkach amatorskich i indywidualnych, jest to zazwyczaj jedno, niewielkie pomieszczenie; pożądane jest doprowadzenie i odprowadzenie wody oraz światłoszczelna wentylacja. Najpraktyczniej jest urządzić w warunkach domowych ciemnię w łazience.
Czas naświetlania - to ilość czasu odmierzona przez migawkę aparatu w czasie którego światło wpada przez obiektyw i naświetla film.
Czułość filmu - cecha filmu, która wskazuje jaka ilość światła ma wpaść przez obiektyw, aby film został prawidłowo naświetlony. Czulszy film naświetlamy krócej niż mniej czuły. Ogólna zasada mówi, że filmy mniej czułe są bardziej kontrastowe i mają mniejsze ziarno niż filmy bardziej czułe. Czułość jest podawana w różnych skalach. Kiedyś w Polsce królowały: radziecka skala GOST i niemiecka DIN. Teraz czułość wyrażamy w jednostkach ASA. Dwukrotna zmiana liczby czułości według tej skali, to dwukrotna zmiana czułości filmu. Oznacza to, że możemy taki film dwukrotnie krócej naświetlać (lub dłużej w zależności od tego czy czułość jest większa czy mniejsza) lub przymknąć przysłonę o jedną działkę.
Emulsja - substancja, którą pokryty jest materiał nośny np. celuloid i która zawiera składniki dzięki którym film po naświetleniu, wywołaniu i utrwaleniu daje nam obraz.
Film - taśma celuloidowa (lub podobna) pokryta warstwą emulsji światłoczułej na której pod wpływem światła zachodzą zmiany fotochemiczne, pozwalające po odpowiedniej obróbce otrzymać pozytyw (slajdy) lub negatyw a w dalszej konsekwencji odbitki. Występuje najczęściej taśma o szerokości 8, 16, 35 i 70mm. W przypadku błon małoobrazkowych jest to taśma o szerokości 35mm perforowana.
Filtry fotograficzne - najczęściej płaskorównoległe
krążki szklane (wyjątkiem są niektóre filtry do efektów specjalnych np.
zmiękczające
czy powielające obraz) w oprawie metalowej lub z tworzywa sztucznego mocowane
na obiektywie na gwint, rzadziej na wcisk lub bagnet. W zależności od
zabarwienia pochłaniają promieniowanie świetlne o odpowiedniej długości
fali (barwie) ograniczając jego oddziaływanie na emulsję światłoczułą.
Specyficznym przypadkiem są filtry szare pochłaniające (osłabiające) całe
spektrum promieniowania widzialnego. W przypadku filtrów polaryzacyjnych, pochłaniają
światło spolaryzowane (odbite od powierzchni błyszczących). Filtry w postaci
płytek stosuje się też w fotografii barwnej w procesie pozytywowym oraz do
uzyskiwania odpowiednich efektów oświetleniowych.
Głębia ostrości - określona przestrzeń (strefa) przed aparatem fotograficznym, w której znajdujące się przedmioty zostaną odwzorowane przez obiektyw w postaci ostrego obrazu. Strefa ta może być określona przez dwie granice: bliską (leżącą bliżej aparatu fotograficznego), od której zaczyna się strefa ostrości i daleka (położoną dalej) poza którą kończy się strefa ostrości. Zasięg głębi ostrości zależy od długości ogniskowej obiektywu (im krótsza ogniskowa, tym większa głębia ostrości) i od otworu przysłony (im mniejszy otwór przysłony, tym większa głębia ostrości). Minimalne głębie ostrości występują przy zdjęciach makrofotograficznych. Patrz też -> odległość hiperfokalna.
Gradacja - zdolność emulsji światłoczułych do oddawania przejść od cieni do świateł. Gradacja miękka - przejścia łagodne bez skokowych kontrastów, gradacja normalna - przejścia harmonijne i zrównoważone, gradacja twarda - gwałtowne skoki w przejściach tonalnych.
Kontrast - właściwość charakteryzująca, w jaki sposób emulsja fotograficzna odwzorowuje różnice jasności powierzchniowej poszczególnych fragmentów fotografowanego obiektu. Potocznie - rozpiętość tonalna pomiędzy najjaśniejszymi a najciemniejszymi fragmentami obrazu.
Koreks - pojemnik do obróbki laboratoryjnej błon (czasem również papierów) fotograficznych. Niegdyś nazwa własna pochodząca od nazwy firmy produkującej tego rodzaju pojemniki. Po załadowaniu do koreksu błony w ciemności, cały proces (wywoływanie, utrwalanie i płukanie) przeprowadzany jest przy zwykłym oświetleniu. Kiedyś popularne były koreksy taśmowe (film nawijany do koreksu był razem z prowadząco-ochronną taśmą), obecnie film wciągany jest najczęściej w spiralne rowki. Produkowane są koreksy z tworzyw sztucznych i metalowe na 1, 2 i 5 filmów małoobrazkowych, a także koreksy uniwersalne, do filmów szerokich, błon ciętych i papierów fotograficznych.
Krążek
rozproszenia - nieostry obraz punktu świetlnego i
tworzonego przez soczewkę lub obiektyw przy niezbyt dokładnym ustawieniu ostrości
- odległość obiektywu od matówki, na której obserwowany jest obraz tego
punktu. Promienie biegnące od punktu świetlnego położonego 
nieskończenie
daleko po załamaniu w soczewce zbiegną się w ognisku soczewki, a następnie
znów zaczną się rozchodzić. Jeżeli dokładnie w punkcie przecięcia tych
promieni (w płaszczyźnie ogniskowej soczewki) ustawimy matówkę, powstanie na
niej ostry obraz punktu. Jeżeli jednak matówkę przesuniemy nieznacznie do
przodu lub do tyłu, zamiast ostrego punktu pojawi się na niej krążek
rozproszenia tym większy, im ustawienie matówki w płaszczyźnie ogniskowej będzie
mniej dokładne. W celu zachowania warunków widzenia ostrego obrazu, krążek
ten nie może przekraczać 0,1-0,3 mm.
Kuweta - naczynie o niskich ściankach, rodzaj wanienki do chemicznej obróbki materiałów światłoczułych o dużym formacie, głównie papieru fotograficznego. Spotyka się wyroby ceramiczne, metalowe (emaliowane) i z tworzyw sztucznych. Wymagają dokładnego mycia po użyciu. Dobrze jest używać do każdego płynu dedykowanej kuwety.
Lampa ciemniowa - lampa stosowana do oświetlenia ciemni fotograficznej światłem o takiej barwie, na którą nie jest uczulony obrabiany materiał światłoczuły. Może mieć postać żarówek z odpowiednio barwionego szkła, specjalnych lamp z żarówką 15W z założonym filtrem lub matrycy świecących diod LED, albo lampy sodowej. Najczęściej stosuje się oświetlenie światłem czerwonym lub oliwkowym. Papieru nie powinno się umieszczać bliżej takiej lampy niż 1m.
Lampa błyskowa - urządzenie służące do oświetlania krótkotrwałym (np. rzędu 1/1000s) światłem błyskowym. działa przez rozładowanie w bańce napełnionej ksenonem nagromadzonego na kondensatorze ładunku.
Lupa powiększalnikowa - lupa ze skośnie wbudowanym lustrem, służąca do dokładnego i wygodnego nastawiania ostrości w czasie wykonywania powiększeń zwłaszcza z negatywów ciemnych i gęstych. Umieszcza się ją na maskownicy, w środku obrazu rzutowanego przez powiększalnik. Do ułatwienia nastawiania ostrości stosuje się też inne urządzenia np. lupę nastawczą opartą na zasadzie działania dalmierza.
Lustrzanka - jednoobiektywowa lustrzanka małoobrazkowa - aparat fotograficzny wyposażony w jeden obiektyw, za którym ustawione jest pod kątem 45o w stosunku do osi optycznej obiektywu ruchome lustro, po naciśnięciu spustu migawki podnosi się ono ku górze i zasłania matówkę udostępniając światłu drogę do materiału światłoczułego. po wykonaniu zdjęcia. Cecha charakterystyczną tych aparatów jest również posiadanie zwykle pryzmatu pentagonalnego kierującego do wizjera obserwowany obraz, oraz możliwość stosowania wymiennych obiektywów. Najczęściej używana jest migawka szczelinowa umieszczona pomiędzy lustrem a błoną. Najbardziej popularną błoną jest perforowana błona o szerokości 35mm.
Maskownica - przyrząd do przytrzymywania krawędzi papieru fotograficznego, ułatwiający nadanie papierowi dokładnie równoległego położenia w płaszczyźnie obrazu tworzonego na podstawie maskownicy przez obiektyw powiększalnika. Maskownica amatorska składa się z podstawy oraz ramek podnoszonych do góry w celu założenia papieru. Dwa boki ramek są ruchome i pozwalają uzyskiwać odbitki o różnych formatach. Maskownice profesjonalne posiadają inne sposoby przytrzymywania papieru, np. podciśnieniowy.
Migawka - urządzenie mechaniczne, często sterowane elektronicznie, służące do otwierania na określony czas i zamykania drogi światłu padającemu przez obiektyw na materiał światłoczuły. Najczęściej spotykamy migawkę centralną i szczelinową.
Negatyw - obraz fotograficzny o odwróconej skali tonalnej. Walory jasne w naturze są na negatywie ciemne i na odwrót. Ponadto obraz negatywowy jest również odwrócony stronami.. Negatyw jest materiałem wyjściowym do otrzymania pozytywu. Prawidłowy negatyw powinien odznaczać się odpowiednią gęstością optyczną, nie powinien być zbyt kontrastów ani zbyt ciemny, powinien mieć taką przezroczystość, aby po położeniu go na zadrukowanej kartce, druk pozostał czytelny nawet w najciemniejszych miejscach.
Obcinarka - prosty przyrząd do obcinania pozytywów papierowych w celu wyrównania ich boków lub zmiany rozmiaru odbitki.
Obiektyw - najważniejsza część
aparatu fotograficznego, druga pod względem ważności po
fotografującym.
Korpus (czyli tak zwane body) to tylko puszka z
filmem i wspomaganiem dla obiektywu. Od jego jakości i
właściwości zależy jakość zdjęcia. W najprostszym
przypadku jest to soczewka skupiająca (a w praktyce zespół soczewek), tworząca obraz na tylnej
ściance korpusu aparatu, gdzie znajduje się film. Tworzony obraz jest odwrócony.
Obiektywy buduje się jako zespół soczewek w celu zmniejszenia ich wad
optycznych (aberracji). Przysłonięcie obiektywu do wartości 5,6-8 zwykle wyraźnie
zmniejsza wpływ tych wad. Zbyt duże przysłonięcie (powyżej wartości 11)
zmniejsza zwykle zdolność rozdzielczą
obiektywu.
Dla naszych
rozważań najwygodniej podzielić je na dwie grupy:
stałoogniskowe i zmiennoogniskowe (czyli takie, gdzie można
zmieniać ogniskową). Podstawowymi cechami charakterystycznymi
obiektywu jest jasność (największa przysłona) i ogniskowa oraz rozdzielczość.
Np. obiektyw 2/50 to obiektyw o jasności 1:2 i ogniskowej 50mm.
A obiektyw 3,5-4,5/35-70 to obiektyw, którego ogniskową możemy
zmieniać od 35mm do 70mm a jego jasność też się zmienia, od
1:3,5 do 1:4,5. Mniejsza jasność wypada dla dłuższych
ogniskowych. Dobry obiektyw stałoogniskowy łatwiej zbudować
niż zmiennoogniskowy. Więcej na temat obiektywów w krótkim kursie Stanisława
B.A. Stawowego -> kliknij. 
.
Dodatkowe informacje, patrz: bokeh, oraz 9
uwag Staszka Stawowego o obiektywach, granice formatu
35mm - też Staszka Stawowego, a także tegoż autora FAQ
optyczne.
Odległość hiperfokalna - uwarunkowana ogólnymi parametrami optycznymi obiektywu odległość, od której rozpoczyna się głębia ostrości przy nastawieniu obiektywu na nieskończoność przy danej wielkości przysłony. Jeżeli obiektyw zostanie nastawiony nie na nieskończoność lecz na odległość hiperfokalną (H) (odległość, w której uprzednio zaczynała się głębia ostrości), to głębia ostrości będzie w tym przypadku znacznie większa - będzie sięgać od odległości równej (2H), stąd wniosek, że granica początku strefy ostrości znajdzie się dwukrotnie bliżej aparatu fotograficznego niż w przypadku, gdy obiektyw jest nastawiony na nieskończoność.
Ogniskowa - odległość miejsca (punktu), gdzie w układzie optycznym (np. soczewce, obiektywie) zbiegają się promienie światła, od środka tego układu.
Osłabiacz - roztwór wodny odpowiednich składników chemicznych (głównie żelazicjanku potasowego i tiosiarczanu sodowego) przeznaczony do zmniejszania gęstości optycznej obrazu fotograficznego. Gęstość ta ulega zmniejszeniu dzięki utlenianiu części srebra metalicznego tworzącego obraz. Utlenione srebro przeobrażone w sól jest rozpuszczane i wypłukiwane z emulsji.
Otwór względny - stosunek jedności do liczby będącej wynikiem podzielenia wartości liczbowej ogniskowej danego obiektywu (nastawionego na nieskończoność) w mm, przez wartość liczbową największej średnicy otworu czynnego obiektywu (czyli całkowicie otwarta przysłona). Inaczej mówiąc jest to stosunek średnicy obiektywu do jego ogniskowej, np. 1:4.
Papier fotograficzny czarno-biały - materiał, zwykle pozytywowy, na podłożu papierowym (barytowym) lub powleczony polietylenem, z nałożoną światłoczułą emulsją srebrową. Papier taki produkowany jest przez szereg firm w wielu asortymentach z uwzględnieniem rodzaju podłoża, rodzaju emulsji, faktury powierzchni, stopnia i rodzaju gradacji, grubości i rodzaju podłoża oraz formatu.
Powiększalnik - rodzaj rzutnika (projektora)
dostosowanego do wykonywania powiększeń fotograficznych z negatywów. Składa
się z głowicy, ramienia, kolumny i podstawy. W głowicy mieści się źródło
światła oraz odpowiedni do rodzaju powiększalnika układ optyczny: kondensor
(soczewka), szyba mleczna lub zwierciadło. Światło skierowane (kondensor)
pozwala na uzyskiwanie nieco większego kontrastu w przeciwieństwie do światła
rozproszonego (oświetlenie żarówką poprzez matową szybkę). Głowica zakończona jest ramką
negatywową oraz tubusem lub mieszkiem z obiektywem projekcyjnym. W działaniach
amatorskich najczęściej używa się powiększalników polskich serii Krokus
lub czeskich: Opemus i Magnifax. Najważniejsze cechy powiększalnika to
stabilność konstrukcji (w tym również możliwość precyzyjnego ustawiania
ostrości i wysokości kolumny, bez poślizgów) i jakość obiektywu.
Polskie obiektywy (Mikar, Amar, Janpol-Color) są bardzo średniej jakości -
nadają się w zasadzie do powiększeń wielkości pocztówki. Czeskie obiektywy
(np. Anaret, Meogon) prezentują znacznie wyższą klasę. Najlepsze to oczywiście
również wysoka półka cenowa - Rodenstock Rodagon, Rodenstock Rogonar,
Schneider Componon. Istotne jest również, żeby używać dobrej mlecznej żarówki
o mocy nie przekraczającej możliwości powiększalnika.
Przerywacz - kąpiel przerywająca stosowana w celu szybkiego przerwania procesu chemicznego lub fotochemicznego np. wywoływania - zastępuje wtedy płukanie pomiędzy wywoływaniem a utrwalaniem. W przypadku stosowania czystej wody, trwa jeszcze spowolniony proces wywoływania. Najczęściej jako przerywacza po wywoływaczu stosuje się 1% roztwór wodny kwasu octowego lub 5% roztwór siarczynu sodowego zakwaszonego stężonym kwasem siarkowym (1%) lub solnym (4%). Odczyn przerywacza powinien być kwaśny.
Przysłona - czasami też zwana
przesłoną to urządzenie w obiektywie służące do regulowania wielkości otworu, którym wpada
światło. Gdy listki przysłony są całkowicie otwarte, przez
obiektyw wpada
maksymalna ilość światła. Ta maksymalna
przysłona to inaczej jasność obiektywu. Przysłona wyrażona
jest liczbami według szeregu: 1-1,4-2-2,8-4-5,6-8-11-16-22-32. Mała liczba (np. 2) oznacza większy
otwór
przysłony. Duża liczba (np. 11) oznacza, że obiektyw
przymknięty jest listkami przysłony i otwór jest wyraźnie
zmniejszony. Zmiana wielkości przysłony o jedną działkę według szeregu
jak wyżej, zmienia dwukrotnie ilość światła wpadającą przez obiektyw.
Przysłona służy również do regulacji głębi
ostrości - im mniejszy otwór przysłony tym głębia ostrości większa
i na odwrót.
Statyw - podstawa służąca do ustawienia w stabilny sposób aparatu fotograficznego. Statywy stosuje się również do ustawiania sprzętu studyjnego (np. oświetleniowego) i filmowego. Najczęściej stosuje się statywy trójnożne ale używane są też monopody - statywy jednonogowe. Wśród amatorów (i nie tylko) bardzo rozpowszechnione są statywy firmy Manfrotto.
Suszarka - w fotografii - urządzenie do suszenia światłoczułych materiałów fotograficznych. W praktyce amatorskie stosuje się najczęściej do suszenia odbitek o podłożu papierowym (papier o podłożu polietylenowym suszy się na wolnym powietrzu lub w specjalnych suszarkach na ciepłe powietrze). Klasyczna suszarka to ogrzewane elektrycznie jednostronne lub dwustronne płyty chromowane mocowane na specjalnej obudowie z grzałką.
Szczypce - plastykowe, metalowe lub wykonane techniką mieszaną szczypce, odporne na chemię fotograficzną, służą do przenoszenia materiałów światłoczułych (np. odbitek) z kąpieli do kąpieli. Wybierajmy zawsze szczypce o miękkich a jednocześnie szorstkich końcówkach, co uchroni nas przed wypadanie przenoszonych odbitek i ich rysowaniem. końcówkach. Zmniejszymy w ten sposób ryzyko porysowania namoczonej emulsji papieru.
Światłomierz - przyrząd do pomiaru wartości oświetlenia fotografowanego przedmiotu. Służy do określania parametrów naświetlania materiału światłoczułego. Przy robieniu zdjęć aparatem fotograficznym pomaga w ustaleniu czasu naświetlania i przysłony - najczęściej wbudowany w aparat w celu łatwiejszego współdziałania. W ciemni pomaga przy określaniu parametrów naświetlania odbitki.
Techniki swobodne - techniki szlachetne, metody otrzymywania obrazów fotograficznych, głównie pozytywowych, odbiegające od typowej obróbki laboratoryjnej i pozwalające na uzyskiwanie ostatecznego obrazu o efektach specjalnych, nieraz daleko odbiegających od prostego obrazu fotograficznego. Do ww. technik należą m.in.: pigment, guma, bromolej, przetłok, pseudosolaryzacja, wtórnik, fotonit, relief, izohelia i inne.
Teleobiektyw - obiektyw długoogniskowy, którego długość mechaniczna jest mniejsza niż ogniskowa.
Utrwalacz - w fotografii - roztwór wodny odpowiednich substancji chemicznych, mających zdolność rozkładania pozostałych jeszcze w warstwie światłoczułej składników światłoczułych, które nie utworzyły obrazu fotograficznego. W przypadku srebrowych materiałów światłoczułych - nie naświetlonych halogenków srebra. Głównym składnikiem utrwalaczy do materiałów srebrowych jest tiosiarczan sodowy.
Wglądówka - odbitka wielkości 6X9, 9X13 lub 10X15 cm (rzadziej w większym formacie) z całej klatki filmu zwykle na papierze normalnym, służąca do oceny naświetlonej klatki filmu.
Wywoływacz - roztwór wodny odpowiednich składników chemicznych, służący do ujawnienia obrazu srebrowego, którego powstawanie zostało zapoczątkowane wskutek naświetlenia materiału światłoczułego. Wywoływacz do fotografii czarno-białej składa się z następujących składników: substancji redukującej, zwanej czynną (hydrochinon, metol, glicyna, para-aminofenol, para-fenylenodwuamina, fenidon), substancji konserwującej chroniącej substancję redukującą przed utlenianiem tlenem z powietrza (siarczyn sodowy lub potasowy), substancji przyspieszającej, alkalizującej (węglan sodowy lub potasowy), substancji klarującej zapobiegającej redukcji halogenków srebra w miejscach nienaświetlonych (bromek potasowy, benzotriazol), wody destylowanej lub przegotowanej jako rozpuszczalnika. Z tych składników zestawia się wywoływacze drobnoziarnisto-wyrównawcze, kontrastowe, szybko pracujące itp. Do błon i filmów oraz do papierów fotograficznych zestawia się zupełnie inne wywoływacze. Nie polecam stosowania wywoływaczy tzw. uniwersalnych do wywoływania filmów.
Wzmacniacz - roztwór służący do podniesienia rozpiętości tonalnej zbyt mdłych (bladych) negatywów (niedoświetlonych, niedowołanych) oraz zwiększenia stopnia ich gęstości optycznej. Wzmacniacz powoduje jednocześnie wzrost ziarnistości obrabianego negatywu. W przypadku pozytywów służy do tonowania (barwienia) odbitek.
Zdolność rozdzielcza - zdolność układu fotograficznego (obiektywu i emulsji światłoczułej) do rozróżnienia określonej liczby linii na 1 mm obrazu, przy optymalnym czasie naświetlania i optymalnych warunkach obróbki materiału światłoczułego. Mierzy się ją przez fotografowanie wzorca składającego się z grup linii na przemian czarnych i białych o określonej grubości. obiektywy charakteryzują się najwyższą rozdzielczością w środku pola (ok. 50 linii/mm). Rozdzielczość emulsji światłoczułej zależy od jej budowy (60-100 linii/mm).
Zegar fotograficzny - czasomierz mechaniczny, elektryczny lub elektroniczny służący do odmierzania odcinków czasu potrzebnych do naświetlania materiału pozytywowego. Po włączeniu powoduje zapalenie żarówki w powiększalniku i samoczynne zgaszenie jej po upływie z góry ustalonego czasu. Ułatwia otrzymanie powtarzalnych wyników.
Ziarno - drobiny składników emulsji (w przypadku srebrowych filmów czarno-białych - są to halogenki srebra) odpowiedzialne za cechy filmy: m.in. ziarnistość i czułość.